ZINEMARI BURUZKO IRUZKIN BATZUK (III)
Urtea bukatzeko zorian dago. 2012ko Fas Zineklubaren emanaldiak bukatu zaizkigu, Itzulinguru askorik gabe esan ahal dugu urte ona izan zela (kontuan izanik bizi ditugun garaiak). Eta azken emanaldietan Lope aurkeztu zigun, 2010ean Anduchak (Waddintong) zuzendu zuen filma; noski, Lope de Vega, olerkari eta antzerkigile bikainaren gaztetasunean kokatuta.
Filma, eta izkirimiri arina ahaztuta, hau da, zuzendariaren izenak —“flacucha” barkatu Anducha— gabezien berri emango zidala eta, zilarrezko azpil batean jarri zidan hausnarketa pare bat. Eta hona hemen aipaturiko hausnarketa horiek. Eta ondoren, kortxoa kenduko diogu xanpainari. Dauzkagun datak direla-eta. Ez nire burutazioengatik. Ezta Anducharen zintaren kalitateagatik ere. Nahiz eta honetaz gorago aritu naizen.
Hortaz lehenengo hausnarketan gaur egun tokiko zinemagintzak daukan goi mailako eta ageriko arriskua aipatuko nuke; beraiek euren ekoizpenaren ehuneko garrantzitsu edo oso garrantzitsua zinemagintzan bertan oinarritzen dute, euren lurraldean lan egiten duten telebistako kate publiko edota pribatuek parte har dezaten. Eta azken horren adibide nabarmena litzateke Espainiako kasua.
Eta “arriskuaz” hitz egiten badut da telebista hauek, zinemagintza kontuei buruzko euren jakituriaren kopurua gorabehera, bilatzen dutelako diru bilketa eta errendimendu asko, euren emaitza kontu (zitalak) koadratzeko eta behar (nazkagarri) horiek zinemagintzan inbertitzeko, askotan estautu legealdietatik ezartzen zaizkienak.
Nahiz eta behin izua igarota edozein telebista katek badaki bere buruaz jabetzen eta “zigorra” eramaten hobeto ala okerrago. Zer egin?, galdetzen diote euren buruari eskarmentu handiko zuzendariek. Kopia dezagun disimulo gehiagoz edo gutxiagoz, film arrakastatsuak zinemagintza ospetsuenetatik, justiziaz edo justizia barik eta gurea baino arrakastatsuagoak zuzen edo oker egonda ere. erantzuten dute. Eta orduantxe, aho batez ahoskatzen dute : “Hollywood, amerikarrak!”. Zeren eta eskurago dugun zinema baita, denek ezagutzen dutena; agian, zuzendari gehienek ezagutzen duten bakarra. Eta gero, gainera, zuzendari horietako bat, kultuagoa eta besteek baino eskarmentu gehiago daukana ausartuko da urrunago joaten eta proposatuko du Shakespeare in Love! (zeren eta erdi ingelesa bada ere, aktoreek ingelesez hitz egiten duten). Eta jarraian zuzendari berber horrek, besteek baino eskarmentu gehiagokoak, dagoeneko oilartuta, jasotako sari ugariren zerrenda (Oscars barne) eta biltzeko diru kopuru harrigarria botako ditu eta azkenean, galdera handia proposatuko du: Eta zer dela eta ez dugu egiten guk espainiarrok berbera egiten? Eta isilune labur baten ondorioz (sakonean, denak bazkaltzera joateko prest baitaude) eskarmentu gutxiago duten gainerako zuzendariek irri egingo dute pozik, baten batek esango du: ideia bikaina!, eta denek eskuak igurtziko dituzte, nahiz eta berogailua topera piztuta egon (nork egin zuen berba krisialdiaz?). Eta hala egitasmo berri bat jaioa izango da: Lope in Love edo, lotsagabeegi ez gertatzearren Lope (huts-hutsean).
Eta honaino kontua onargarria da. Baliteke, gainera ondo izatea. Filmaren diseinura eramaten gaituzten arrazoiketen loturak ez dirudi, hasiera batean, desegokia. Eta badirudi ez duela ihesbiderik irauli eta hondoraraziko lukeena merkaturatu eta handik gutxira. Baina arazoa (eta oso potoloa) askoz lehenago sortu da, lehenengo emanaldia hasi eta minutu gutxira! eta begiak itxita izan gabe filma ikusi nahi duen edozein ikuslerentzat.
Esaldi labur batean esanda, arazoa honako hau izan liteke: Film hori ezagun egiten zait! Eta hau ikusleon buruetan uztartzen diren zinten ustezko kalitateez haratago doan arazo bat da. Nik neuk, eta ileetatik tirati barik, Shakespeare in Love lehenetsi ahal dut, baina hori ez da benetako arazoa. Kontu nagusia da Lope, Shakespeare in Love kopiatzen eta bidea jarraitzen saiatzen denean, edukirik gabe geratu da. Zer erantsi jakin gabe geratu da, edo antezkoa dena, zer esan ez dakiela. Eta hau bai dela oso larria. Zeren eta Lopek ezer esaten ez badu, zer dela eta ordaindu behar dira 7€ ikustera sartzeko Dejá vuk bizkarrezurra hunkitzen digu goitik behera laban baten ahoa balitz bezala. Nortasun izpirik ez dago. Eta artea (zinema arte bat delako, ezta?, agian hementxe dago GAUR EGUN arazoaren benetako koska) nortasunik gabe palomita pakete bat baino ez da, gela ilun bat, aire girotua eta aretozaina bi orduz aukeratu dugun aulkia atsegin argituz. Gainerakoa, pantailaren gainean proiektatzen dena, dudarik gabe gutxienekoa da edo “berberetik gehiago” bat.
Eta zinemaz ari bagara, zehaztu behar izango dugu nortasuna zuzenean antzematen dela txirriporrook “eszenaratze” deitzen jarraitzen dugun horretan. Eszenaratzeak DESBERDIN egiten ditu zinemagileak eta filmak. EZ NAHASTERA behartzen gaitu. Eta defendatzera Fellini ez dela Bergman ez Tarkovski ez Howard Hawks. Eszenarazteak globalizatu gabe begiratzea ahalbidetzen digu. Zer axola zaigu, esate baterako, Lo imposible Bayotas-ek zuzendua izatea edo beste edozein “zuzendari” globalizatuk, eskas samarrak eta ohiko lekuetan irakatsiak? Jakina, askok berbererako balio dutenean, “ber” horrek bere balio guztia galtzen du. Eta “asko” horiek ikusten dute euren “cachet-a” murriztua ikusten dute. Negozio borobila! Noski, askok berbera egin ahal dute. Hauxe izan zen lehendabiziko hausnarketa. Bigarrena laburragoa izan zen. Eta atsegin emailea.
Eta kontua da, zertzelada globalizatu txarrenetan margia sortzen da, ARTEA letra larriz, eta ilea lazte hori (niri gertatu zitzaidan bezala). Eta neuri gertatu zitzaidan, Loperengandik atera barik. Ezinezkotzat jotzen nuen unean. Azken planoan zehar izan zen, Offeko ahots bikain bat hasi zenean Loperen 126. Soneto bikaina ozen irakurtzen. Eta orduantxe ulertu nuen nortasuna zerbait imitaezina dela, ez dela edozein azoka edo merkataritza gune handitan salgai aurkitzen Eta benetako artea, letra larriz idatziriko ARTE hori ezin dela kopiatu. Eduki daukazu edo ez daukazu. Edo berez ateratzen da, erraietatik, edo ez da inoiz ateratzen, zeren eta kopiatzen badugu, ez baita artea; baizik eta imitazio arrunt edo kalkamonia bat. Hitz egin diezagula Lopek eta isil gaitezen gainerakook. Entzun ezazue bere 126.
Sonetoa:
Kordegabetu, ausartu, haserre egon,
Zakarra, samurra, irekia, zaputza,
Adoretua, hilkorra, hildakoa, bizia,
Leiala, traidore, koldarra eta adoretsua;
Ongitik kanpo erdigune eta pausatzerik ez aurkitzea
Alai, triste, apal, harro,
Haserre, ausart, iheslari,
Asebete, mindu, mesfidati agertzea;
Desengainu garbiari aurpegia kentzea,
Likore leunaren ordez pozoia edatea,
Onura ahaztea, mina maitatzea;
Zerua infernu baten barruan sartu ahal dela sinestea,
Bizia eta arima desengainu bati ematea;
Hauxe da maitasuna, dastatu duenak badaki.
Toni Garzón Abad
