FICXixón 63

Fran Gayo (1970-2025) oroimenez

Jaialdiaren hasierako kredituetan ere omenaldia egin zioten.

Asteburuko ihesaldia, ia larrialdiko bide batez (familiako kontuengatik). Ostiralean, 14an, abiatu ginen (FICX-en hasiera), ilunabarrean iritsiz, baina zinemako ‘atsedenaldia’ egitea erabaki genuen, eta hori posible ez bazen, gastronomia aukeratu genuen... La Galana bisita bat (inoiz hutsik egiten ez duen sukaldea, jeje), hurrengo egunerako indarberritzeko ordua. Topera!

Azaroaren 16a, larunbata. Goizeko 7:30ak, jaiki eta. Zukua, janari batzuk, kafe bat (Santa Rosa Hotela), eta zinemara. Claudia ekaitzaren amaieran egon arren, ez zuen euririk egin (ezta hotzik egin ere)... Klima aldaketa...?

- Omaha, Cole Webley. AEB, 2025, 83’

(S.O. ALBAR: Egile Zinema garaikide, aberatsa eta anitza / Merkataritza Eskola Zaharra - 121)

Sundance (Jaialdia) bere hutsa egoeran, Sundance marka (estilo) bat bezalakoa delako. Cole Webley gazteak (Washington State > Utah, AEB) bere lehen film luzea aurkezten du FICX-en, lehenago beste jaialdi batzuetan saritua izan dena. Bere filmak etxegabetze batekin hasten den istorio intimo batean murgiltzen gaitu. Alargun geratu den aitak (John Magaro) bere seme-alabak, Charlie (Wyatt Solis) - 6 - eta Ella (Molly Belle Wright) - 9 - esnatzen ditu bidaia bati ekiteko, helmuga ezezagun batera, etxe berri baterantz. Berehala maitemintzen gara Ellarekin, heldu baten antzera jokatzen duena (Mollyren interpretazio bikaina) indarra simulatzera behartuta dagoen aita iheskor eta ia hautsi batekin dituen elkarrizketetan. Kontrapuntua Charliek ematen du, haurtzaroa pertsonifikatua dena, iragazkirik gabe.

Irudiaren, soinu-bandaren eta emozioaren konbinazio harmoniatsu eta liluragarri bat aurkezten zaigu. Coleren publizitate-esperientzia eta ikus-entzunezkoen maisutasuna agerikoak dira. Film sentibera eta hunkigarria da; familiarekin enpatizatzen dugu ‘bere bidaian’ (road movie), Estatu Batuetako ekialdean zehar Nebraskara doan errepide-bidaian, amaiera harrigarri batekin amaituz.

Cole Webleyk, solasaldian bertan zegoen, zenbait ideia garrantzitsu partekatu zituen. Filmak badu zerbait ‘pertsonala’, aipatu zuen, bera ere aita baita. Cole landa eremu batean hazi zen (Washington estatuan), sei seme-alabetatik hirugarrena, txerri bat zaintzen eta belarra mozten. Utahera joan zen bizitzera, eta han zinemagintzarako grina aurkitu zuen eta Brigham Young Unibertsitatean ikasten hasi zen. Egun batean, Robert Machoian zuzendari eta gidoilariarekin elkartu ondoren, gidoi hau erakutsi zion, eta Colek asko maite zuen... eta esan zion: ‘Hau film bat izan behar du’. Horrek bultzatu zuen publizitatetik film luzeetara jauzia egitera. Bi haurrekin lan egitea ere aipatu zuen, filmaren oinarria, eta John Magaro aukeratzea (lan bikaina egin zuena) ikusleek ‘Aita’ gorrotatu ez zezaten. Ez dut gehiago azalduko; uste dut filma ikusi behar dela, eta ez dizula hutsik egingo.

A! Aipatu zuen, halaber, bere filma ez zela politikoa izateko pentsatua, baina Trumpen politikek (etorkin familien haustura) bihurtu dutela politikoa.

- Emergency Exit, Lluís Miñarro. Katalunia-Kanariar Uharteak., 2025, 96’

(S.O. ALBAR: Egile Zinema garaikide, aberatsa eta anitza / Merkataritza Eskola Zaharra)

Zinemako harribitxi baten aurrean gaude, eta noski, ez da leihatilako arrakasta izango edo ikusleen errekorrak hautsiko. Lluís Miñarrok (Bartzelona. ​​1949) zeruko erreinu batera (jainkorik gabekoa) garraiatzen gaitu, kontakizun ez-konbentzional batekin eta aurrekontu txiki batekin. Benetan nabarmentzen dena istorioa bera da... eta hori haundia da. Jendeari eta haien bizitzei buruz hitz egiten digu (batez ere zinemaren munduan zentratuz, baina baita eguneroko bizitzan ere). Deskribaezina den filma da, ikusi eta gero autobus batean gertatzen diren elkarrizketa bakoitzean murgildu besterik ez duzu egin behar. Elkarrekin, baina desberdin, pertsonek eta pertsonaiek ‘beren bidaia’ hasten dute (jaja, beste road movie bat), eta hori bizitza bera da. Ametsa, errealitatea, surrealismoa. Filmaren tripak atera gabe, aipa ditzagun bertako aktoreak eta aktoreak: Marisa Paredes (bere azken filma), Emma Suarez, Naomi Kawase (Japonia), Aida Folch eta Laia Brugarolas (haur aktorea), Myriam Mézières (Frantzia), Arielle Dombasle (AEB), Lu Colomina, Soraya G. del Rosario (kanpoan); Francesc Orella, Albert Pla, Oriol Pla, Jhonattan Burjack (Brasil), Gonzalo Cunill (Argentina), Miquel Barberá, eta pare bat gehiago. Antzezle honekin eta 1969ko Pegasoko autobus batekin pelikula bikaina dugu (ikusle nitxo baterako agian); zinema artea eta komunikazioa da.

Lluís Miñarro gurekin izan zen solasaldian, Aida Folch, Albert Pla eta Jhonattan Burjackekin batera. Jainkozkoa eta gizatiarra aipatu ziren, hausnarketa sustatzen ez duen eta gehiegi errepikatzen den zinema garaikideaz. Lluís ere agertzen da filmean, bere gidoia zaborrontzira (Kultura Ministerioa) amaitu zuela gogoratuz. Aktoreek egilearen bidaia-munduaren arrastoak ematen dizkigu.

- Komedie elahi / Divine Comedy, Ali Asgari. Iran-Italia-Frantzia-Alemania-Turkia, 2025, 98’

(S.O. ALBAR* [lehiatik kanpo]: Egile Zinema garaikide, aberatsa eta anitza / CMI Pumarín- 350)

Film hau ia aurretiko ezagutzarik gabe aukeratu dugu, agian bere jatorriagatik, Iranengatik (bere zinema betidanik erakarri gaituena). Ali Asgarirekin (Teheran, Iran. 1982) ari gara, filmak egin eta istorioak kontatu nahi dituen belaunaldi berri batekin (oso zaila den zerbait herrialde horretan). Baliabide oso mugatuekin, lan zoragarria sortzen du (komedia jainkotiarra, jeje), gidoi sinple bat, non, sotiltasun handiz eta umore (eta ironia) ukituekin, bere herrialdean filmak erakusteko zailtasunak erakusten dizkigun. Behingoz, sinopsia (normalean ez dugu irakurtzen engainagarriak direlako) zehatza da; honela dio:

‘Bahram, 40 urteko zinemagileak, bere filmak turkiar-azerbaijaneraz egiten ditu, baina ez dira inoiz Iranen, bere jaioterrian, proiektatu. Kultura Ministerioak berriro ere baztertu duen bere azken lana, matxinadaren amildegira eramaten du. Bere ekoizle eta neska-lagun Sadafekin, hirian zehar bidaiatzen du scooter batean, Irango publikoarentzat proiektatzeko’. Beste ‘bidaia bat’ (road movie film bat, agian?). Oso gomendagarria den filma, protesta-filma, baina maisutasunez eta estilo bereziz betea. Irango zentsurak zinemagileak beren adimena garatzera behartzen ditu.

- Aunque seamos islas, Cristina R[odriguez] Paz. Asturias, 2025, 78’

(S.O. ESBILLA: ‘Uzta’ zinema, urteko uzta / CMI Pumarín- 350)

Aretoa beteta zegoen, 350 eserlekurekin, Cristina R. Paz (Asturias. 1975) ‘bere etxean jokatzen ari zelako’, lan zintzo, maitagarri eta hunkigarri bat aurkeztuz. Egia esan, proiektu ‘txikia’ da (baliabide oso mugatuak, ia bakardadean bere lana), baina ‘erraldoia’ aldi berean, bai edukiagatik, bai diziplina anitzeko proiektua delako: film luzea, liburua eta albuma (soinu banda), argazki erakusketez osatua. Uharteak izan arren / Aunque seamos islas, hau bere lehen film luzea da eta Kantauri itsasoko, Mediterraneoko eta Atlantikoko kostaldeetan zehar bidaiatzen du itsasargizainen bila, ahaztutako figura horien bila, ez bakarrik haien lana desagertzen ari delako, baita emakumeak direlako ere. Ideia Cristinaren barne bulkadatik sortu zen, gutxietsita dagoen eta dekretuz desagertzen ari den lanbide bati buruz (teknologia).

'Itsasargizainak, gidatzen gaituen argia / Fareras, la  luz que nos guía' argazki erakusketaren aurretik edo paraleloan doa, eta 20'-ko Gidatzen gaituen argia film laburra. Cristina herrialdeko itsasargizainen bila doa (26 bakarrik, 1969ra arte ez baitzituzten onartu), María Amelia González, Elena Aramendia, Mercedes Aranceta, Mar Vidal, Elvira Pujol eta Margarita Peralta (La Gomera) erreskatatzeko, eta hauek ere itsasargietan lan egin zuten itsasargizainen emazte edo alaben aitzindariak (izenik gabekoak) omentzeko balio dute.

Cristinak aurkeztu zuen filma, ikus-entzunezko ekoizpenean izandako jatorriaz hitz eginez, ia 30 urtez argiztapenean, kamerarian eta argazki zuzendaritzan; baina konpromiso pertsonal eta morala zuen lanbide hau erakusteko, eta arlo honetako emakumeekiko miresmena. Musikak, naturak eta auto-maitasunak (batzuetan amore emateko zorian) portu on batera ekarri dute, FICXixón-era. Eta horrekin batera, ondorengoentzat testamentu bat uztera. Film honek banaketa mugatua izango du, baina baliteke telebistaren bidez jende gehiagorengana iristea. Pribilegio bat eta beste ‘bidaia’ bat.

- Ariel, Lois Patiño. Galizia-Portugal, 2025, 108’

(Pase Bereziak: Filmetako une handiak eta topaketak / CMI Pumarín)

Ez dakit Lois Patiñoren (Vigo, Pontevedra. 1983) menpekotasuna dugun edo, besterik gabe, haren debozioa dugun, baina egia esan, nolabaiteko erakarpen magiko bat du. Bere lehen filmetik, Costa da morte (2013), bere ibilbidea jarraitu dugu. Bere zinema ezohikoa da, etereoa, ia esentziak bezala; sentsazioen zinema, harrapatzen zaituena (edo ez), eta oraingoan, Ariel-ekin, kontakizun berri, ia arraro batera eramaten gaitu. Shakespeareren mundu pop!!! batera ‘bidaiatzen dugu’ (‘Ekaitza / La tempestad’), eta Galiziako topaketa horretatik, eta galizieraz, Azoreetara eramaten gaitu (itsasontziz), portugesera eta gaztelaniara, Agusengana (Agustina Muñoz, bidaiatzen duen argentinarra) edo Arielengana (Irene Escolar ezin hobea). Han, (portugaldar) biztanleria osoa baihitua dago antzerki eta Shakespeareren pertsonaigatik, Romeo, Julieta, Hamlet... eta noski, Ariel (ekaitza, airearen espiritua), edo Prospero (bere anaiak kanporatua). Loisek ‘bidaia bat’ proposatzen du pertsona bakoitzaren identitatean, nortasunean eta gizartean nola jokatzen dugun aztertzeko. Bere proposamena jarraitzea ez da erraza, baina erronka bat balitz bezala, gure kontakizun propioa eraiki behar dugu... non kokatzen da familia lehiak daudenean?, edo maitasuna gure familiek talka egiten dutenean?

Azken finean, Lois Patiñoren aurreko filmen geldiuneak eta hausnarketa-erritmoak ez bazituen gustatu, baliteke honek ere ez zaituela ‘bildu’, eta galduta sentitzen zarela, ez da ‘denentzako’ zinema (eta Lluís Miñarrok aipatu bezala, gero eta gutxiago gertatzen da hori). Baina horrek (izateari buruzko hausnarketa eta narrazio-gelditasuna) erakartzen uzten badiozu zeure buruari, Prosperoren magia horrek (Shakespeare) ustekabeko lekuetara eramango zaitu. Kontuan hartu behar duzu zer esan nahi dizun, bestela korronteak (pentsamendu faltak) eramango zaitu. William S.-ren teoriak gaur egun ere garrantzitsuak al dira?

Lois Patiño aretoan zegoen, baina logistikak (zinema herriaren kanpoaldean zegoen) solasaldian parte hartzea eragotzi zigun. Pena bat, baina uharterako bidaia Arielekin geratzen dugu.

*Arratsaldea izan da tokiz aldatuta; hirigunetik kanpoaldera joan gara, 35 minutuko oinez zinemarekin bidaiatzeko (Iran; itsasargiak eta kostaldea; eta Azoreak). Itzulera gaueko autobusean izango da; 23:30ak dira, kanpoaldeko isiltasunetik hiriguneko zalapartara. Xixón Xixón da!

Azaroak 17, igandea. jokaldiren errepikapena 19:30ean. Euri fin batek lagundu digu aretora.

- Wass Marielle weiss / What Marielle Knows / Marielle lo sabe todo, Frédérick Hambalek. Alemania, 2025, 86’

(S.O. ALBAR: Egile Zinema garaikide, aberatsa eta anitza / Merkataritza Eskola Zaharra)

Proposamen berezia, gidoi originala. Zer gertatzen da zure alabak zure bikotekidearekin dituzun elkarrizketak entzuten dituenean, hura ez dagoenean? Hori da Frédérick Hambalek-en (Karlsruhe, Alemania. 1986) bigarren film luzearen abiapuntua (bere debuta orain dela bost urte, Modell Olimpia [2020], ama-haurraren arteko harremana aztertzen duena ere). Filma nerabe batek Marielle-ri (Leani Geiseler) zaplastada ederra jotzen dionean hasten da, eta horrek botere telepatikoak ematen dizkio (gurasoek hitz egin duten guztia badaki). Hambalek-ek gertaera hau erabiltzen du bikote baten harremanaren dinamika aztertzeko (bikote aberatsa, bi auto, txalet bat, eta itxuraz zintzoa eta egiazalea). Julia (Julia Jentsch), ama, komunikazio enpresa batean lan egiten du; eta Tobias (Felix Kramer), aita, liburu argitaletxe batean lan egiten du. Horrela, anekdotatik abiatuta, ezkontza-harreman eroso eta ia huts batean murgiltzen gara, eta nola hezten ditugun gure seme-alabak zintzotasunean eta egiazalean, baina dena itxurakeria bat da, 'nik neuk jarraitzen ez ditudan aholkuak saltzen ditut'. Filma ia tonu komiko batean garatzen da, baina zintzotasunik eza eta gezurra bizitzea islatzen ditu, eta Mariellek bakarrik aurkitzen ditu horiek. Entretenigarria da, nahiz eta barre algararik gabe irribarrea eragiten duen. Filmaren estiloaren adibide nagusia da sekuentzia non, botere telepatikoak zaplazteko batetik sortu badira, gurasoek antzeko zaplazteko batek suntsituko dituela ondorioztatzen duten (XXI. mendeko Chaplin bat).

Solasaldian bertan zegoen Frédérick Hambalekek esan zigun ‘distira egiten duen guztia ez dela urrea’, eta filmak zientzia fikzio mota bat (kanpoko botereak) erabiltzen duela hipokrisiari eta familiaren pribatutasunari buruzko satira soziala sortzeko. Ingurune pribilegiatu bateko sekretuak eta gezurrak agerian uzten ditu. Aipatu zuen Berlinaleko barreak entzun zituenean, publikoaren artean alemaniar gutxi zeudela pentsatu zuela, filmak gizarte alemaniarra kritikatzen baitu. Eta nik gehituko nuke edozein herrialdetan aplikagarria dela.

- As liñas discontinuas, Anxos Fazáns. Galizia-Madril, 2025, 90’

(S.O. ALBAR: Egile Zinema garaikide, aberatsa eta anitza / Merkataritza Eskola Zaharra)

Anxos Fazánsen (Pontevedra. 1992) lan berria ikusteko gogoan geunden, bere lehen film luzea, A estación violenta (2017), egin ondoren, eta itxaroteak merezi izan da. Aretoa beteta zegoen (121 eserleku), kexa batzuekin, (begi keinu batean!) sarrerak aurreko egunean agortu baitziren 19:00etan (akreditatutako ikusleentzat irekiera). Film bikaina, bizitzan zehar ‘noraezean’ dabiltzan bi pertsonen istorioa kontatzen duena (as liñas discontinuas), gazte bat eta emakume helduago bat. Gazte talde batek txalet bat okupatzen hasten da, after-party moduko bat egiteko (asteburuko jaiak jarraituz), eta hortik aurrera erritmoa aldatzen da. Bi pertsona ‘galduak eta desorientatuak’ aurkezten zaizkigu: Bea (Mara Sánchez, harrigarria), berrogeita hamar urteko emakumea eta musika-ekoizlea; eta Denis (Adam Prieto, ez aktorea, bere pertsonaia bikain egin duena), oraindik 30 urte ez dituena, alemanezko eta ingelesezko itzultzailea (langabezian), eta bost urte daramatzana mutil izatera igarotzen. Anxosek pixkanaka geruzak gehitzen dizkie pertsonaiei, beren bizitzako xehetasunak poliki-poliki agerian utziz, tristuran murgilduta neurri batean, aldaketaren bila, zoriontasun izpi baten bila. Eta gatazkarekin hasten dena (Ukabilkada bat Beak Denisi jotzen dio apartamentuan aurkitzen duenean) adiskidetasun aberasgarri batean amaitzen da. Bietako batek aurrerapauso bat eman behar du iragana atzean uzteko, autokonfiantza emango dien zerbait, eta topaketa kasual hau aldaketaren elementua da, lasai garatzen dena. 

Anxosek ez du presarik istorioa kontatzeko; pertsonaiak heltzen dira beren garapenean, ez etengabeko hausnarketarik gabe. Oso film interesgarria eta bikain kontatua, ardo on baten antzera, zapore bikaina uzten duena (sommelier batek zapore iraunkorra esango luke, jaja). Anxosek hausnartzera behartzen gaitu gure gizartean dena ez dela zoriontsua, baina gozamenerako uneak daudela, eta intentsitatez aprobetxatu behar ditugula, eta izan ditzaten utzi.

Anxos Fazánsek solasaldian parte hartu zuen, eta azaldu zuenez, 2017tik zuen ideia buruan, baina pandemiak eta ekoizpen arazoek zortzi urte igaroarazi zituzten (egia esan, bost, serio garatzen hasi zenetik). Marak eta Adamek ere parte hartu zuten solasaldian, baita Silvia Fuentes (Sétima) eta Nuria Landete (Sideral) ekoizleek ere. Filmaren premisa, albiste batean (lapurreta batean) inspiratuta, emakume heldu bat eta gizon trans bat da. Trans mundua, Anxosek urteak daramatzan arloa, bere ukitu pertsonalarekin arakatu nahi zuen, hortik Denis pertsonaia.

>> DAMA Saria, Espainiako Filmerako Gidoi Onena

- Sugarland, Isabella Brünacker. Austria, 2025, 86’

(S.O. RETUEYOS: 'Kimuak' jaio, hazi eta loratzen dira ahots, ikuspegi, talentu berri eta diskurtso ez-konbentzional berrietan / Merkataritza Eskola Zaharra)

2011 eta 2017 artean hainbat film labur zuzendu ondoren, Isabella Brunäckerrek (Viena*, Austria. 1984) film honekin egingo du bere lehen film luzea. Errepideko -road movie- filmaren azpigeneroa ‘nahiko finkatuta’ dago, eta estilo hori aukeratzen du zuzendariak Igaren (Jana MacKinnon) Vienatik Erresuma Baturako ‘bidaiaren istorioa’ kontatzeko, itxuraz bere bikotekidearekin elkartzeko eta haren gauzak itzultzeko. Filma ia erabat laua da, gorabehera emozionalak gabe, eta tristura eta zalantza ugari dario. Bi unek hausten dute autobideen, gasolindegien eta hotelen monotonia erlatiboa helmugara eramaten dutenean: lehenik, Ethan (Bill Caple), auto-stoplaria egiten duen britainiar bat, jasotzen duenean, misterio gero eta handiagoa sortuz eta filmaren leitmotiv bihurtuz, Ethanen nortasunari eta asmoei buruz galdezka utziz; eta bigarrenik, eta biziagoa, Ethanen motxila txikia autotik lapurtzen dutenean, Erresuma Baturako ferryan igotzear daudenean. Bi une hauen artean, elkarrizketa laburrak baino ez dira gertatzen, pertsonaia bakoitzaren psikologiaren zertzeladak eskainiz, autobideekin, gasolindegiekin, hotelekin eta beste galdera batzuekin batera. Errekuntza moteleko filma da, bereizmen bikainarekin (nire ustez), Igak bere burua berraurkitzen du.

Filma bera bezala, zalantzaz inguratuta dagoena, zalantzan jartzen dut gomendatzea, ondo egina egon arren. Agian filmak aurrera egin ahala sortzen dituen itxaropen txikiengatik da. Lehen film luzea da.

>> RETUEYOS-en epaimahiaren Aipamen Berezia

2025 PALMARESA laburpena

FICX PALMARESA 63. edizioa:

· Luzemetrai Onena: Al Oeste, en Zapata. David Bim (Kuba-Espainia, 2025)

· Eme-aktore Onena: Eszter Tompa. Kontinental ‘25 (Errumania, 2025)

· Gizon-aktore Onena: Ben Whishaw. Un día con Peter Hujar (AEB-Alemania, 2025)

· Aipamen Berezia: Andranic Manet. Ari (Frantzia-Belgika, 2025)

· Zuzendari Onena: Ángel Santos. Así chegou a noite (Espainia, 2025)

· Luzemetrai Onena FICX Premiere: Los bobos. Sofía Jallinsky, Basovih Marinaro (Argentina, 2025)

· Ekarpen Artistikoa FICX Premiere: Mare’s Nest. Ben Rivers (EB-Frantzia-Kanada, 2025)

*FICX Premiere: Zinema garaikideko maisu handientzako lehiaketa bat da. Atal honek hartzen du Espainiako estreinaldia.

· FIPRESCI luzemetrai onena / Retueyos: Skiff. Cecilia Verheyden (Belgika-Herbehereak- Suedia, 2025)

· Epaimahia Aipamena: Sugarland. Isabella Brunäcker (Austria, 2025)

· Espainako luzemetrai onena: A la cara. Javier Marco (Espainia-Belgika, 2025)

· Aipamen Berezia: Al Oeste, en Zapata. David Bim (Kuba-Espainia, 2025)

· Espainiako filmaren zuzendari onena: Javier Marco. A la cara  (Espainia-Belgika, 2025)

· Espainiako filmaren gidoi onena: Anxos Fazáns, Ian de la Rosa. As liñas discontinuas (Galizia, 2025)

· Espainiako filmaren montai onena:Federico Delpero. Amílcar (Espainia-Portugal-Frantzia-Suedia-Cabo Verde, 2025)

· Filma emakumezko zuzendatua: Love Me Tender. Anna Cazenave (Frantzia, 2025)

· Aipamen Berezia: Sorella di Clausura. Ivana Mladenović (Errumania-Serbia-Italia-Espainia, 2025)

· Film labur onena: Bariazioak. Lur Olaizola (EH, 2025)